Türkiye Prefabrik Birliği | Sayı: 134

MAKALE BETON PREFABRİKASYON NİSAN 2020 ◆ SAYI : 134 10 cı sistemin düzgün kurgulanmaması, kullanılan malzemelerin dayanımının düşük olması, bağlayıcı harcın daya- nımının zayıf/yetersiz olması ve bazen bağlayıcı harç bile kullanılmaması gibi unsurlardan kaynaklandığı görülmüş- tür. Kırsal bölgelerdeki binalarda kat döşemeleri çoğunlukla dairesel kesitli ahşap döşeme kirişleri ile oluşturul- maktadır. Bu döşeme sistemi ile du- varların birleşim bölgelerinde yetersiz mesnetlenme türü sorunlara ek olarak rijit diyafram (levha) etkisi sağlanama- dığından yapısal hasarlar artmaktadır. Duvarlardaki pencere, kapı boşlukları yüzdesi ve boşlukların birbirlerine ve duvar köşelerine olan uzaklıkları da bu tür binaların deprem yükleri altındaki performanslarını doğrudan etkilemek- tedir. Bölgede görülen hasar türlerin- den bazıları ve nedenleri aşağıda özet- lenmiştir. 2.1.1. Malzeme Kalitesi Deprem bölgesindeki yığma yapılar- da özellikle kırsal kesimlerde yer alan köylerdeki evlerde hasarlar/göçmeler meydana gelmiştir. Bu binalar genel- likle 1,2 ya da en çok 3 kattan oluş- maktadır. Köylerde alt katlar ahır, üst katlar yaşama mekânları olarak kul- lanılmaktadır. Pütürge (Pötürge), Do- ğanyol, Sivrice ilçeleri çevresinde yer alan pek çok köyde (örneğin Çevrim- taş köyü, Gökçe köyü) çok fazla yığma yapıda hasarlar/göçmeler oluşmuştur. Bölgedeki yığma yapılar çoğunlukla taş, kerpiç ve karma olarak inşa edil- mektedir; duvarlarda yer yer ahşap hatılların kullanıldığı görülmüştür. Duvarlar, birimlerin harçla yatay ve düşey derzler ile birbirine bağlanma- sıyla oluşturulduğundan diğer yapım sistemlerine göre daha karmaşık bir davranışa sahiptir. Yığma yapılarda kullanılan tuğla, taş ve özellikle bağla- yıcı harcın kayma dayanımının düşük olması önemli deprem etkileri altında yapıda hasar oluşumuna neden ol- maktadır. Duvar elemanlarda düşük dayanıma sahip malzemelerin etkisiyle kısmi ya da tümsel göçmeler de mey- dana gelebilmektedir (Şekil 2). Buna karşın uygun tekniklerle inşa edilmiş olanlarda herhangi bir hasar izlenme- mektedir (Şekil 3). 2.1.2. Taşıyıcı Sistem Özellikleri Yığma yapılarda duvarların mimari ve taşıyıcı işlevleri olduğu bilinmektedir. Duvarlar hacimleri oluşturur, yapıyı dış etkenlerden korudukları gibi yapının işlevi gereği oluşturulan iç bölmeleri- ni de ayırırlar. Yığma yapılarda taşıyıcı sistem duvarlardan oluştuğundan du- var kalınlıkları, duvardaki pencere ve kapı için açılan boşluk oranları yapının deprem davranışı açısından büyük önem taşımaktadır. Duvar içinde bıra- kılan pencere ya da kapı boşluklarının yönetmeliklerde önerilen sınır değerleri aşması, duvarlardaki gerilmelerin boş- luklar çevresinde yığılmasına neden olmakta ve bu bölgelerde eğik çatlaklar oluşturmaktadır. Hatılların olmaması, duvar birleşimlerinde düşey çatlak- lara/ayrılmalara ve duvarın düzlemi dışına doğru göçmesine neden ola- bilmektedir. Deprem sırasında yığma yapılarda karşılaşılan başlıca hasarlar duvarların düzlemi içinde eğik kesme/ kayma çatlaklarının oluşması, düzlem dışına doğru devrilmesi, duvarların köşelerden ayrılması ve döşemelerin duvarlardan ayrılıp göçmesi şeklinde olmaktadır [9]. Malatya, Doğanyol, Gökçe Köyü’nde yer alan 1993 yılında yapılan tipik bir yığma yapıda deprem etkisiyle duvar- larda eğik kayma çatlakları ile duvarla- rın kesişme bölgelerinde ayrılma çat- lakları oluştuğu gözlemlenmiştir (Şekil Şekil 2. Gökçe Köyü Kısmen Göçmüş 2 Katlı Yığma Ev, Ahşap Hatıllı Taş Duvarlar Şekil 3. Örmeli Köyü 2 Katlı Hasarsız Yığma Ev, Taş ve Ahşap Hatıllardan Oluşan Duvarlar