Türkiye Prefabrik Birliği | Sayı: 144

MAKALE BETON PREFABRİKASYON EKİM 2022 ◆ SAYI : 144 15 katılmalıdır. Günümüzde tesisat yükleri ve özellikle sürdürülebilir enerji ko- nusunda yürütülen çalışmalarda çatı seviyesinde güneş enerji sistemlerinin kullanılabilirliği beklenmektedir. Bu du- rum geçmişte yalnızca rüzgâr, kar ve tesisat yükleri etkisinde hesaplanan çatı kirişlerinin işletme durumunda artmasıyla sonuçlanmaktadır; sektö- rün en sık karşılaştığı sorunlardan biri budur. Prefabrike olarak tasarlanan yapılarda yüklerin montaj ve servis yükleri ola- rak ayrılması gerekmektedir. Bu tip yapılarda aşamalı yapım gerçekleş- tirileceğinden montaj durumlarındaki yüklerin belirtilmesi ve bu durum için yapı sisteminin analiz edilmesi şarttır. Yapı analizi sırasında yapı matematik modeline, sistemin montaj aşamala- rındaki güvenliğinin kontrol edilmesi amacıyla iki farklı sistem kullanılarak aşamalı yapım (staged construction) özelliği tanımlanmalıdır. Kar yükleri, yapının inşa edileceği bölgeye, deniz seviyesinden yüksek- liğine bağlı olarak değişkenlik göster- mektedir. Bölüm 2.1’de ayrıntılı olarak incelenen çatı kirişlerine bakıldığında iklim koşullarına göre kirişlerin boyut, tasarım ve eğimlerinde değişkenlik gösterdiği görülmüştür. Ülkemizde kar yükü değeri TS498 Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yükle- rin Hesap Değerleri [17]’ne göre he- saplanmaktadır. İklim koşullarının de- ğişmesi ile kar yükü ile ilgili analizlerin güncellenmesi gerekmektedir. Kış mevsiminin sert geçtiği, yoğun yağış alan ülkelerde çatı seviyesinde biriken kar yığılmaları nedeniyle sık- lıkla göçmelerin yaşandığı ve büyük hasara yol açtığı bilinmektedir. Bek- lenen durumdan daha fazla yağış ol- ması, ardışık yağışlarda çatı üzerinde kar birikmesi, biriken karın rüzgâr ile sürüklenmesi belirli bir bölgede top- lanması, karın yoğunluğunun artması gibi nedenlerle yapı elemanlarının daha fazla yüke maruz kalması olasıdır. Söz konusu durumlarda, ülkemizde de çatı uygulamalarında yanlış tasarım ve bo- yutlandırma sonucu göçmeler meyda- na gelmiştir. Üst başlıkları eğimli çatı kirişlerinin kullanıldığı iki ya da daha fazla hollü yapılarda, kesme kuvvet- lerinin arttığı mesnet bölgelerinde kar yığılmaları oluşmakta ve birleşim bölgelerinin güvenliğini tehlikeye so- kabilmektedir. Kar yığılmaları kaynaklı hasar oluşumlarının büyük açıklıklı sistemlerde görülmesi daha olasıdır. Prefabrikasyon teknolojisinin üstünlük- leri ile büyük açıklıklı olarak tasarlanan endüstri yapılarında, spor salonlarında, depo ve hangarlarda, alışveriş merkezi, ulaşım tesisleri vb. proje aşamalarında en elverişsiz yükleme durumları detaylı biçimde değerlendirilmeli, kar temizle- me planları hazırlanmalı, kar kalınlığı belirli bir seviyeye geldikten sonra mut- laka temizlenmelidir (Şekil 11). Her geçen gün büyüyen enerji ihtiyacı nedeniyle güneş enerjisi santrallerinin (GES) kurulumunun önemi artmakta- dır. Güneş enerjisi santralleri, güneş- ten gelen ışınları elektrik enerjisine dö- nüştürürler. Diğer kaynakların aksine yenilenebilir ve sürdürülebilir olması nedeni ile yaygınlaşmaktadır. Yeni yapılacak binalarda çatı seviye- sinde GES kullanımı, tasarım ve ya- pısal hesaplar sırasında değerlendiril- mektedir (Şekil 12a). Seçilen çatı kap- laması türüne göre değişen bağlantı elemanları, panel taşıyıcı sistemleri ve panel ağırlıkları tasarım yüklerine dahil edilirler. Paneller 60 ya da 72 hücreli olabilmekte yaklaşık 20~25 kg/m 2 ilave yük ile temsil edilmektedirler. Mevcut endüstri yapılarında, kapasite rezervi bulunmayan çatı kirişlerinde hesap yapılmadan bu tür elemanların çatıya eklenmesi sorunlara neden ola- bilmektedir. Çatı seviyesinde sandviç panel ya da trapez kaplamaların üzerine bağlanan güneş enerji sistemlerinin bina cep- helerinde uygulanması da mümkündür (Şekil 12b). Duvar paneli olarak monte edilen güneş enerji sistemleri üretim için gerekli ısı enerjisini sağlayarak gü- neş enerjisinin yüksek verimle termal enerjiye dönüşümünü sağlamaktadır- lar. Şekil 12’de belirtildiği gibi güneş ener- jisi sistemlerinin mevcut prefabrike betonarme yapılara sonradan montajı da oldukça sık rastlanan bir durumdur. Trapez ya da sandviç paneller üzerine ankrajlanan paneller mevcut yapılar- da ilave bir yükleme durumu oluştur- maktadır. Prefabrike betonarme çatı elemanlarının düşey yük kapasiteleri Şekil 11. Olası Kar Yığılması Durumları